Στις 29 Μαΐου 1453, ημέρα Τρίτη, η Κωνσταντινούπολη, η Βασιλεύουσα, κυριεύτηκε από τον Μωάμεθ Β’ τον Πορθητή.
‘’Εάλω η Πόλις’’. Από τα σημαντικότερα και πλέον τραγικά γεγονότα της παγκόσμιας ιστορίας. Αποτέλεσμα μίας από τις μεγαλύτερες στρατιωτικές επιχειρήσεις σε παγκόσμιο επίπεδο, η άλωση της Κωνσταντινούπολης στις 29 Μαΐου 1453, επισφραγίζει την οριστική κατάρρευση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, με την οποία στο τέλος η πόλη είχε ταυτιστεί πλήρως. Η φθίνουσα πορεία των 249 χρόνων, που ξεκίνησε στις 13 Απριλίου 1204 με την πρώτη άλωση της Κωνσταντινούπολης, την περίοδο της Δ’ Σταυροφορίας, ουδέποτε μπόρεσε να ανακοπεί. Τα όρια της αυτοκρατορίας συνεχώς συρρικνώνονταν, η μεγαλοπρέπεια και ο πλούτος σταδιακά χάνονταν, οι δρόμοι και οι συνοικίες της Κωνσταντινούπολης είχαν εικόνα εγκατάλειψης, όπως καταγράφεται και στα κείμενα των ξένων περιηγητών, ενώ οι διάφοροι πρόσφυγες που είχαν καταφύγει εκεί από τα περίχωρά της, επέτειναν το πρόβλημα του επισιτισμού.
Ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος ΙΑ΄ Παλαιολόγος, ήταν αντιμέτωπος με σειρά προβλημάτων. Σημαντικότερο ίσως, η πολιτικο-ιδεολογική διαμάχη που επικρατούσε με επίκεντρο τις σχέσεις με τους Λατίνους. Αν και επιφανειακά, αφορμή ήταν η διαμάχη μεταξύ ‘’ενωτικών’’ και ‘’ανθενωτικών’’, μεταξύ δηλαδή των υπέρμαχων και των πολέμιων της ένωσης με την καθολική εκκλησία, μετά την απόφαση περί ένωσης των εκκλησιών στη Σύνοδο της Φλωρεντίας, τα αίτια είχαν τις ρίζες στη βαρβαρότητα που επέδειξαν οι Λατίνοι κατά την πρώτη άλωση της Πόλης. Η παλαιά εχθρότητα μεταξύ ανατολικού και δυτικού χριστιανικού κόσμου αναβίωσε και η προοπτική να δεχθούν βοήθεια από τη μισητή για εκείνους καθολική Ευρώπη, δεν αποτελούσε την θετική εξέλιξη. Η βοήθεια έτσι, που είχε ζητήσει από τον Πάπα Νικόλαο Ε’ ο Κωνσταντίνος και η αποδοχή εκ μέρους του αυτοκράτορα του Βυζαντίου του όρου για ένωση των δύο εκκλησιών, προσέκρουσε στην αντίδραση του κατευθυνόμενου από μερίδα του κλήρου λαού.
Σύμφωνα με τις ιστορικές πηγές, είχε διαμορφωθεί μία παράταξη απρόθυμη να εναντιωθεί στους Τούρκους, όχι επειδή ήταν φιλότουρκη, αλλά επειδή ήταν αντιλατινική. Εκτός από τους θρησκευτικούς λόγους, υπήρχαν και οικονομικοί, δεδομένου ότι η οικονομική διείσδυση της Βενετίας και της Γένουας είχε πλήξει πολλούς Βυζαντινούς. Στην παράταξη αυτή ανήκε ο Λουκάς Νοταράς, που κατείχε το ύπατο αξίωμα μετά τον αυτοκράτορα. «Κρειττότερον εστίν ειδέναι εν μέση τη πόλει φακιόλιον βασιλεύον Τούρκων ή καλύπτραν λατινικήν», διακήρυττε. Πάντως ο Κωνσταντίνος ΙΑ’ επιδίωξε να οργανώσει το καλύτερο δυνατό, την άμυνα. Τα τείχη επισκευάστηκαν, έγινε βαθιά εκσκαφή της τάφρου, συγκεντρώθηκαν τρόφιμα, συνεχίστηκε η διπλωματική προσπάθεια.
Στην αντίπερα πλευρά ο Μωάμεθ Β’ οργανωμένα και συστηματικά προετοιμαζόταν για την επίτευξη του στόχου του. Στο πλευρό του, αρκετοί χριστιανοί από τη Δύση, ειδικευμένοι στην τέχνη του πολέμου. Η τελική επίθεση επομένως εναντίον της Κωνσταντινούπολης, ήταν απλώς θέμα χρόνου. Οι προετοιμασίες ξεκίνησαν στις αρχές του 1453. Ο πολυπληθής στρατός των 150.000 ανδρών, παρατάχθηκε σε όλο το μήκος των τειχών. Ο Μωάμεθ έστησε τη σκηνή του απέναντι από την πύλη του Αγίου Ρωμανού, εκεί όπου είχε στρατοπεδεύσει ο πατέρας του στην προσπάθεια άλωσης της Κωνσταντινούπολης το 1422. Στις 7 Απριλίου κηρύχθηκε επίσημα η πολιορκία. Το ναυτικό των 400 πλοίων κατέπλευσε λίγες ημέρες μετά. Ιδιαίτερη έμφαση έδωσε στο πυροβολικό με τη χρήση ενός τεράστιου πολιορκητικού κανονιού, πρωτόγνωρου για την εποχή, έργο Σαξώνων τεχνιτών. Στην πύλη του Αγίου Ρωμανού πήρε θέση ο ίδιος ο αυτοκράτορας, έχοντας στο πλευρό του τον αρχηγό των Γενοβέζων, Ιουστινιάνη.
Στις 12 Απριλίου άρχισε ο βομβαρδισμός των τειχών με τα κανόνια. Οι ζημιές επισκευαζόταν από τους Βυζαντινούς, οι οποίοι μάλιστα κατάφεραν να αποκρούσουν την πρώτη έφοδο των πολιορκητών. Το ηθικό των πολιορκημένων ανέβηκε. Για τους Τούρκους ήταν προφανές ότι όσο ο Κεράτιος έμενε απρόσβλητος, η Κωνσταντινούπολη ήταν δύσκολο να πέσει. Ο βομβαρδισμός μπορούσε να πλήξει και τη γενουατική αποικία του γαλατά, ο Μωάμεθ ωστόσο δεν επιθυμούσε να συγκρουστεί με τους δυτικούς. Με το σχέδιο που εφάρμοσε και εκτέλεσε με μεγάλη ταχύτητα, μετέφερε 70 πλοία από το Βόσπορο στον Κεράτιο, πάνω σε δίολκο που κατασκεύασε πίσω από το τείχος του Γαλατά… Η εξέλιξη αυτή ήταν αρνητική για την ψυχολογία των πολιορκημένων.
Και ενώ οι πολιορκητές συνέχιζαν τις εφόδους, χωρίς επιτυχία, μέσα από τα τείχη της Κωνσταντινούπολης, είχε αρχίσει η έλλειψη των τροφίμων. Στις 21 Μαΐου ο σουλτάνος έστειλε πρέσβυ στον Κωνσταντίνο ζητώντας του την παράδοση της πόλης. Σε αντάλλαγμα, του επέτρεπε να φύγει και του πρόσφερε την αναγνώρισή του ως ηγεμόνα της Πελοποννήσου. Από την πλευρά του ο Κωνσταντίνος αντιπρότεινε να πληρώνουν υψηλότερους φόρους υποτέλειας και να παραμείνουν στα χέρια των Τούρκων τα κάστρα και τα εδάφη που είχαν ήδη κατακτήσει. Για την Κωνσταντινούπολη, ούτε λόγος…
Η αντίστροφη μέτρηση είχε αρχίσει…
Τη νύχτα της 28ης Μαΐου, το απέραντο τουρκικό στρατόπεδο, φωταγωγείται χαρμόσυνα και γεμίζει από τις πολεμικές κραυγές των γενίτσαρων. Ο αυτοκράτορας και οι κάτοικοι της Πόλης αντιλαμβάνονται ότι επίκειται η οριστική έφοδος. Οι καμπάνες των εκκλησιών σημαίνουν γενικό πολεμικό συναγερμό.
«Μία ατέλειωτος τότε λιτανεία, αποτελουμένη από χιλιάδας ιερέων, μοναχών, γερόντων, γυναικών και παιδιών, γυμνοπόδων, κλαιόντων, ολολυζόντων, τιλλόντων την κόμην των, εξομολογουμένων υψηλοφώνως τας αμαρτίας των, και παρακαλούντων τον θεόν να τους λυπηθή και να τους συγχωρήση, διέσχισε κατά διαταγήν του Αυτοκράτορος τους κυριωτέρους δρόμους της πόλεως, ψάλλουσα εναγωνίως το ‘’Κύριε ελέησον’’»
Τα ξημερώματα της Τρίτης 29 Μαΐου 1453, άρχισε η γενική επίθεση. Οι Τούρκοι εστίασαν τις προσπάθειες τους στην πύλη του Αγίου Ρωμανού, στην οποία πολεμούσε ο Κωνσταντίνος. Στις σώμα με σώμα μάχες τραυματίστηκε ο Ιουστινιάνης, ο οποίος και αποχώρησε στο Γαλατά, παρά την αντίθετη γνώμη του Κωνσταντίνου. Η αποχώρησή του προκάλεσε σύγχυση και οι Τούρκοι άρχισαν να εισβάλλουν στην πόλη μαζικά, από τα ερείπια του τείχους. Ο Κωνσταντίνος συνέχισε να υπερασπίζεται τον τόπο του, και έπεσε μαχόμενος ως απλός στρατιώτης.
Η Κωνσταντινούπολη καταστράφηκε με βάρβαρο και ανελέητο τρόπο. Το βράδυ που μπήκε στην πόλη ο σουλτάνος, κατευθύνθηκε στην Αγία Σοφία όπου έψαλε από τον άμβωνα μουσουλμάνος ιερέας.
Ήταν το τέλος της χιλιόχρονης βυζαντινής αυτοκρατορίας…
Με την πολιορκία και άλωση της Κωνσταντινούπολης, αναδείχθηκε ο ηρωισμός και η αυτοθυσία του Κωνσταντίνου και των λιγοστών πολεμιστών του. Επικράτησε η φιλοπόλεμη παράταξη μέσα στο οθωμανικό κράτος και ο Μωάμεθ παρουσίασε στη Δύση τις πολεμικές ικανότητές του. Η οθωμανική προέλαση προς δυσμάς είχε ξεκινήσει. Η πτώση του προπύργιου του ευρωπαϊκού πολιτισμού στην Ανατολή σόκαρε τους δυτικούς ηγέτες, κανένας από τους οποίους δεν είχε κινηθεί προς βοήθεια. Για τον Ελληνισμό άρχιζε η σκοτεινή περίοδος των 400 ετών υπό οθωμανική κατοχή, υπό ξένη κατοχή
*Της Μανιώς Μάνεση
